Brytyjska sieć galerii Tate oferuje odwiedzającym ich stronę internetową, zwięzły tekst – przewodnik “A guide to slow looking” (pl. “Przewodnik po niespiesznym patrzeniu”). Jest to zachęta obfitująca w podpowiedzi i podsuwająca techniki – jak patrzeć, jak wnikliwie przyglądać się dziełu sztuki (obrazowi bądź rzeźbie), tak żeby stworzyć z nim bardziej osobistą więź. Opiera się ona na założeniu, że jeśli naprawdę chcemy poznać dany obiekt artystyczny, potrzebujemy spędzić z nim odpowiednią ilość czasu (ta rekomendowana przez Tate, to na początek 10 min). Więcej w podlinkowanym artykule.
Gdyby miał powstać podobny przewodnik dotyczący wnikliwego wąchania, na pewno inspirację dla niego stanowiłyby myśli Edmonda Roudnitski (1905 – 1996), zebrane w napisanym przez niego rozdziale “The Art of Perfumery”, książki (reprint z 1994 roku) – “Perfumes: art, science, and technology” (red. P. M. Müller i D. Lamparsky).
Roudnitska był nie tylko niesamowitym artystą, ale także – jak dowodzi wspomniany rozdział – wspaniałym teoretykiem sztuki perfumiarstwa.
Kilka tych spostrzeżeń przedstawię poniżej, starając się nie zgubić w tłumaczeniu znaczenia słów Mistrza, niemniej zdaję sobie sprawę, że czasami subtelny sens jego wywodów może mi – jako amatorce – umykać wobec jego ponad 60 letniego perfumiarskiego doświadczenia, w momencie kiedy pisał ten rozdział, i rzecz jasna niuansów językowych.
A zatem – jak wąchać perfumy, żeby była to celebracja i doświadczenie wnoszące jakość do naszego życia?
Nie należy sprowadzać oceny perfum jedynie do kategorii przyjemne/nieprzyjemne – hedonistycznej reakcji, ponieważ, jak uważał autor, filozofia natychmiastowej przyjemności jest zaprzeczeniem żmudnych przygotowań, intelektualnego wysiłku, ograniczeń twórczych, wszelkiego oddania, które wymaga poświęcenia.
I chociaż nawet osoba doświadczona w ich odbiorze, nie uniknie pierwszej subiektywnej reakcji emocjonalnej (połączenie węchu, a zatem i perfum, z emocjami, zasługuje na oddzielne omówienie), będzie umiała przejść nad nią do obiektywnej, technicznej oceny wartości i sposobu wykorzystania składowych kompozycji. Skupi się na walorach estetycznych formy, którą należy traktować jako całość.
Czy właśnie, jako całość, jest: niespójna czy jednorodna; nudna czy autentyczna; czy daje wrażenie harmonii (zdaniem Roudnitski, dążenie do harmonii, jest tym co łączy perfumiarstwo z tworzeniem muzyki i malarstwem); posiada charakter czy jest płaska; dynamiczna, nie będąc jednocześnie przytłaczającą; rozpoznawalna.
Poprawna interpretacja, niezależnie od zmysłu, jest kwestią praktyki, gustu, wykształcenia i doświadczenia, i dlatego też praktykant sztuki perfumiarskiej musi rozwijać swój gust w połączeniu z innymi sztukami. Podobnie będzie rozwijała się jego intuicja. Jednocześnie autor pociesza, że każdy zainteresowany własnym rozwojem w perfumiarstwie może zaangażować się w nie, z porównywalną trudnością, jak w przypadku innych sztuk. Jednak trwa to trochę dłużej ze względu na złożoność używanych materiałów i ich kombinacji.
Jeśli brakuje nam słów do opisu wrażenia węchowego, jest to naturalna sytuacja, która dotyczy także innych dziedzin sztuki. Możemy wtedy odwoływać się do słów, którymi posługujemy się w przypadku naszych pozostałych zmysłów. Możemy szukać wrażeń w innej dziedzinie, które poprzez skojarzenie utworzą nowy przekaz. Na przykład opowiadać jak o kolorach (miękkie, blade, gwałtowne, zimne, ciepłe, płaskie, neutralne, wesołe, sentymentalne, krzykliwe, mahoniowe, pomarańczowe…); możemy porównywać do tego, co znamy z natury (ziołowe, kwiatowe, drzewne, zwierzęce), z muzyki, matematyki a nawet ludzkiego głosu (który może być ciepły albo metaliczny, głęboki, grzmiący, ostry, zły, wysoki, łamiący się…).
Roudnitska przypomina również, że perfumy określamy jako lekkie, gdy są bogate w substancje lotne, które zdają się odlatywać; świeże, gdy zawierają takie składniki jak bergamotka, cytryna, czy mięta; zielone, gdy przypominają skoszony trawnik i liście gniecione w dłoniach. Ciężkie perfumy potrzebują czasu, żeby się ulotnić, ponieważ składają się z przyczepnych składników, jak wanilina, paczula, drzewo sandałowe i labdanum. Opis perfum jest dziedziną, która także wymaga praktyki.
I na koniec piękny cytat:
And we shall never have the same state of mind twice since the current minute is related to the memory of all passed minutes and since the future minute will relate to current ones, and so on. Therefore, the same stimulus cannot provoke the same sensation twice. And that is why, Madame, you will find that your perfume is not what it was yesterday. But there is nothing we can do to change that.
(I nigdy dwa razy nie będziemy mieć tego samego stanu umysłu, ponieważ bieżąca minuta jest związana z pamięcią wszystkich minionych minut, a przyszła minuta będzie się odnosić do tych bieżących i tak dalej. Dlatego ten sam bodziec nie może dwukrotnie wywołać tego samego odczucia. I dlatego, Madame, przekonasz się, że twoje perfumy nie są tym, czym były wczoraj. Ale nic nie możemy zrobić, aby to zmienić.)
/Moim najnowszym odkryciem z kompozycji Roudnitski jest Eau D’Hermes (1951) dla marki Hermes i wrażenie, jakie we mnie powoduje – coca cola z cytryną (do tego stopnia, że czuję bąbelki gazu) sączonej powolutku w duszny dzień nad hotelowym basenem. Ludzie dookoła miło spędzają czas, i to co się później okazuje – wszyscy użyli jednego rodzaju balsamu do opalania, który pokrywa skórę grubą, nieprzepuszczalną warstwą.
Dlatego, jeśli będąc w Warszawie (także w upalny dzień), chcę przenieść się myślami do kurortu nad Morzem Śródziemnym, czy Adriatykiem – odwiedzam Hermesa, żeby wynieść na blotterze Eau D’Hermes. Idąc dalej przed siebie, mijam księgarnię im. Bolesława Prusa z witryną, w której wystawione są zagraniczne książki i prasa, i udaję się do Muzeum Narodowego do Galerii Sztuki XIX Wieku. Czuję się wówczas jak turystka. Coś wspaniałego!/
źródła:
- Link do przewodnika Tate – https://www.tate.org.uk/art/guide-slow-looking
- Książka z której pochodzi rozdział napisany przez Edmonda Roudnitskę: “Perfumes: art, science, and technology” pod redakcją P. M. Müllera i D. Lamparsky’ego, reprint z 1994 roku, Springer Science+Business Media, Dordrecht.
- Tutaj można więcej przeczytać o E.R.:
- na stronie Frédérica Malle’a, w którego ofercie znajdują się również perfumy skomponowane przez E.R. Le Parfum De Therese: https://www.fredericmalle.com/perfumer/edmond-roudnitska
- na portalu ÇaFleureBon: https://www.cafleurebon.com/perfume-signatures-edmond-roudnitska-the-greatest-perfumer-of-the-20th-century/
